The Complete Posters of Tadanori Yokoo
The Complete Posters of Tadanori Yokoo – Review
Text (in Dutch) Harmen Liemburg for Items 4/2011
Vrijzinnig oeuvre van Japanse Meester
Het gevarieerde en omvangrijke oeuvre van Tadanori Yokoo (1936 – ) laat zich niet eenvoudig in één kunsthistorisch vakje stoppen. Naast boekontwerpen omvat het animatie, grafiek, posters, platenhoezen, illustraties, schilderijen en méér. De verwijzingen naar kunststromingen zijn tallloos: het Surrealisme, Dadaisme, Russisch Construktivisme, Amerikaanse Pop Art zijn als invloeden te herkennen. Daarnaast is er een grote plaats voor traditionele Japanse kunstvormen als ukiyo-e, en hedendaagse Japanse populaire cultuur zoals manga en anime. Een sleutelelement is de vrijheid en expressie waarmee hij collage als techniek gebruikt. Voortdurend spelend met schaal en positie, fotografisch beeld vermengend met getekende elementen. Yokoo leent beelden en ideeën uit de hele wereld, en lijkt met de complexiteit en overvloedige gelaagdheid van zijn beelden een portret te schetsen van het leven in grote wereldsteden als New York, Hong Kong en Tokyo ten tijde van toenemende globalisering. Yokoo’s opmerkelijke grafiek- (bij gebrek aan een minder stoffig Nederlands woord hierna met de bredere Engelse term ‘print’ aangeduid) en posteroutput is naar bestaande westerse kunsthistorische kriteria lastig te plaatsen. Een enkele uitzondering daargelaten is hier nooit echt een duidelijke traditie ontstaan waarin de produktie van print zowel als ‘decoratieve’ kunst fungeerde, en tegelijkertijd ook een commercieël doel hebben
Yokoo’s carrière en print-oeuvre kon daarom alleen ontstaan in de Japanse cultuur met z’n lange en hooggewaardeerde traditie van ukiyo-e (letterlijk ‘beelden uit de vlietende wereld’) of houtsnede druk. In de opkomende grote stadscultuur van de Edo Periode (1603 – 1868), waarin de nieuw opgekomen middenklasse graag en veel geld uitgaf in de groeiende vermaaksindustrie, had drukwerk vaak een hybride funktie. Advertenties en ander efemeer drukwerk werden tegelijktijd als kunstwerk gewaardeerd. Niet alleen om als versiering aan de muur te hangen, maar ook om bij speciale gelegenheden te voorschijn te halen en samen met vrienden te bewonderen. De ukiyo-e was niet het werk van één persoon, maar van een groep: de uitgever, printontwerper of kunstenaar, de blokkensnijder en de drukker. De uitgever kon een prent op eigen initiatief (en risico) publiceren, of in opdracht van een klant, aanvankelijk meestal winkeleigenaren. Al snel lieten ook theehuizen, courtisanes, acteurs en poëzieclubs drukwerk produceren. Om te zorgen dat deze uitgaves succesvol zouden worden, werd scherp gelet op trends en stijl. Beslissingen aangaande de vormgeving liet men vaak afhangen van commerciële overwegingen, niet anders dan boekomslagen, tijdschriftcovers, verpakkingsontwerpen en welke advertentie dan ook in onze huidige tijd. De scheidslijn tussen ‘museale’ kunst en de commerciëlere grafische kunst is verder vertroebeld vanwege de enorme omvang van de historische ukiyo-e produktie. Dat de eerste, door 19e eeuwse kunstenaars als delicate exotische kunstvoorwerpen gewaardeerde Japanse prenten Europa binnenkwamen als verpakkingsmateriaal van keramiek, zegt wat dat betreft genoeg. De marges op de verkoop van Japanse prenten waren met een prijs die doorgaans net iets hoger lag dan een bord noedels, bijzonder laag. Soms werden er tienduizenden kopieën van een bepaald ontwerp gemaakt. Niet bepaald een kriterium om in Europa of Noord Amerika als uniek kunstwerk te worden gecategoriseerd.
De posters van Yokoo worden niet met tienduizenden tegelijk gedrukt, maar in relatief kleine oplagen. De exclusiviteit wordt verder verhoogd door de grafische produktie. Kosten nog moeite worden gespaard om door middel van geavanceerde druktechnieken (de Japanse grafische industrie heeft wat betreft een reputatie hoog te houden) en afwerking de gelaagdheid en tactiliteit van het werk verder te vergroten. De artistieke vrijheid die Yokoo neemt of afdwingt bij het ontwerpen in opdracht is groot. Helderheid en duidelijke ‘communicatie’ staan bij Yokoo op het tweede plan. Alles draait om zijn persoonlijke expressie van verlangens, visioenen en spiritualiteit. In het licht van de strenge hiërarchie, verplichtingen en systemen in de nog altijd traditioneel te noemen Japanse maatschappij is dat extra opmerkelijk. Sinds hij in de jaren zestig doorbrak en een ster werd, lijkt sindsdien iedereen bereid om álles van hem te accepteren. Het spirituele gedweep en de vage zweverigheid in Yokoo’s werk worden godzijdank dikwijls gecounterd door humor en zelfspot. Daarnaast is hij nooit bang geweest om te provoceren en te rebelleren. Eén van zijn bekendste (vijftig jaar geleden door velen zeker als controversieel ervaren) beelden is de poster voor een tentoonstelling van zijn werk in 1965 waarop hij zichzelf aan een galg afbeeldt: ‘Made in Japan, Tadanori Yokoo, Having reached a Climax at the age of 29, I was dead’. Het zal nog vaak terugkeren in ander werk, net als andere meer of minder beladen symbolen als Mount Fuji, de Grote Golf, de rijzende zon en de Shinkanzen trein, waarmee hij verwijst naar sociale en politieke spanningen in het pijlsnel veranderende Japan van na WO II.
The Complete Posters of Tadanori Yokoo is de catalogus die verscheen bij de gelijknamige tentoonstelling in het National Museum of Art in Osaka, die september vorig jaar eindigde. Het meer dan 800 werken bevattende boek werk is chronologisch gerangschikt. Bij oudere ontwerpen zijn vaak ook schetsen en instruktietekening voor assistenten en drukkers afgebeeld, waardoor zijn artistieke ontwikkeling op de voet te volgen is. Naast de besproken posters is de veelzijdige en produktieve Yokoo ook auteur van indrukwekkende stapel publicaties, waarvan de meesten alleen nog antiquarisch verkrijgbaar zijn. IDEA, het Japanse magazine over grafisch ontwerpen, publiceerde in No. 298 (2003/5, uitverkocht) The Complete Writings of Yokoo Tadanori, een speciale bijlage waarin alle publicaties van Yokoo tot dan toe zijn afgebeeld en beschreven.
The Complete Posters of Tadanori Yokoo
Kokusho Co. Japan 2010
Hardcover met stofomslag, formaat 23,5 x 28 cm, 458 pp, afbeeldingen in kleur, Japans-/Engelstalig
Euro 112,- te bestellen bij amazon.co.jp (exclusief ca. 30 Euro verzendkosten)
Euro 167,- bij IDEA Books
ISBN13 978-4-3360-228-5