Proposal for Noord/Zuidlijn Selected
Working title: Vogelperspectief/Bird’s Eye View
Applied art on platform of Station Noord, NoordZuidlijn Amsterdam (proposal)
Client: Gemeente Amsterdam, Dienst Metro
Project coordinator: Véronique Baar, QKunst
Crosssection north (right) to south (left), Image courtesy Gemeente Amsterdam.
Proposal (sketches for invited pitch) for one of the new stations at the NoordZuidlijn, a new subway line connecting the south of Amsterdam with the north across the IJ (body of water behind the Central Station).
Text (in Dutch) Harmen Liemburg, as presented February 21 2013 before the advisory committee in Amsterdam.
(WERK)TITEL
Vogelperspectief
Canada Geese, image courtesy John Downer, Earthflight, 2012.
REIZIGERS
Analoog aan alle Amsterdammers, dagjesmensen, forenzen en toeristen die straks gebruik gaan maken van de Noord/Zuidlijn, zou ik een vergelijking willen maken met die ándere reizigers: de vogels. ‘s Winters in Afrika, ‘s zomers buitelend in de lucht boven de stad: de Gierzwaluw; vanuit de toendra in het Hoge Noorden op zoek naar een warmere plek: de Brandgans; of ‘gewoon’ het hele jaar in en om een boerderij: de Winterkoning. Er is veel te leren over de wereld van de vogels. En, als je bijvoorbeeld kijkt naar hun instinctieve drive om ieder jaar weer enorme afstanden te overbruggen met die vaak kleine, tere lijfjes, is er voor de mens misschien ook iets te leren ván vogels.
From R. Peterson, Peterson gids van alle europese vogels, 16e edition, ca. 1980.
VOGELPERSPECTIEF
In mijn ontwerp zou ik vanuit het perspectief van de vogels die specifiek in dit gebied leven of er regelmatig op bezoek komen, een visueel verhaal willen vertellen over het heden en verleden van het gebied ten noorden van Amsterdam. De vormen van water waarover ze vliegen: de meren, rivieren, kanalen en sloten. De vormen van het landschap: de veengebieden, droogmakerijen, het landgebruik, de begroeïng. De vormen van de vogels zelf, hun lijven, snavels, verenkleed. De vormen die ze tijdelijk maken: wadend door water, fouragerend in het weiland, als zwerm of formatie vliegend door de lucht. De vormen die ze achterlaten: hun veren, eieren, skelet. De routes die ze afleggen over de globe. De weersverschijnselen die ze onderweg het hoofd moeten bieden.
Balthazar Florisz. van Berckenrode, Plattegrond van Amsterdam in vogelvlucht (fragment). Etching, 1625.
INSPIRATIE
Plattegrond van Amsterdam door Balthazar Florisz. van Berckenrode uit 1625. In dit meesterwerk van kartografie, tekenkunst en druktechniek, is het 17e eeuwse Amsterdam afgebeeld ‘in vogelvlucht’. De gebouwen, schepen en mensen zijn op een simpele manier in perspectief vanuit het noorden afgebeeld. Door de detaillering valt er ongelofelijk veel te zien, alsof de stad met alles en iedereen er in vol bedrijf is. De helder zwarte lijngrafiek die hoort bij de techniek van het etsen zorgt voor een prachtige textuur in de tekening. Zowel van dichtbij als van verder af valt er veel aan te beleven. Je kunt er heel lang naar kijken.
Redmond O’Hanlon at Artis Library, part of BC UVA. Image courtesy NRC/Handelsblad Boeken.
BRONNEN
In de Amsterdamse bibliotheken, archieven en musea ligt een schat aan historisch materiaal te wachten om in een nieuwe tekening over de stad en haar omgeving te worden verwerkt: plattegronden, ontwerptekeningen voor nieuwe polders, ornithologische werken, en wie weet wat nog méér. Daarnaast vormen de faculteiten biologie en geografie van UVA en VU krachtige hedendaagse bronnen van (visuele) informatie over bijvoorbeeld waterhuishouding, trekgedrag van vogels en klimaatverandering. Luchtfotografie, GPS-data en 3D computermodellen geven nieuwe inzichten in natuurlijke en door mensenhanden gevormde landschappen, en het gebruik van die ruimte door mens en dier.
Fragment of drawing previously made for swimmingpool Fletiomare.
WERKWIJZE
Collagetechnieken maken het mogelijk om materiaal uit de meest uiteenlopende bronnen met elkaar te combineren tot één voorstelling. Door bestaand beeldmateriaal om te zetten naar schaalonafhankelijke lijntekeningen, kunnen de afzonderlijke elementen onbeperkt worden verschaald of op andere manieren worden gemanipuleerd. Dat geeft veel vrijheid. Het technische karakter van de vectorlijn trekt het historisch materiaal naar het heden. Ondanks het gebruik van de computer is het een tijdrovend monnikkenwerk. Net als in de tijd van Balthazar Florisz. van Berckenrode, moet ieder lijntje nog steeds door de maker worden getekend.
COMPOSITIE
De beschikbare ruimte op het perron van station Noord biedt een langgerekt canvas dat door vides wordt doorsneden. Per saldo onstaan vier vierkante pleintjes van 7 x 7 meter, en één centraal plein van 7 x 24 meter. Geïnspireerd door ander historisch kaartmateriaal waarin verschillende perspectieven in één afbeelding worden gecombineerd, en analoog aan de richtingen in de trekbeweging van vogels, stel ik voor om twee grote tekeningen te maken. Eén is georiënteerd van noord naar zuid, de ander van zuid naar noord. Beide tekeningen zijn getekend langs dezelfde lengte-as, die het mogelijk maakt om vormen zowel naar binnen als naar buiten te spiegelen. Dit draagt bij aan een helder gevoel van richting en brengt verband in de losse onderdelen. Beide tekeningen ontmoeten elkaar in het midden van het perron.
Uitsnede Chromotopografische kaart des Rijks (right), ca. 1900. From Clemens Steenbergen et. al. De Polder Atlas van Nederland, 2009.
DYNAMIEK
Door een heldere eenheid van stijl en consequent stileren en generaliseren, is het mogelijk om vormen in elkaar over te laten vloeien: een verkavelingspatroon van een polder kan net zo goed de vleugel van een insect zijn. Deze dubbelzinnigheid kietelt de verbeelding van de toeschouwer. Er lijkt een relatie te zijn tussen alle onderdelen van de tekening.
Door afdekking en uitsparing, het gebruik van doorkijkjes en eenvoudige 3D elementen, lopen voor en achter, onder en boven, en verschillende perspectieven in elkaar over. De tekening wordt in eerste instantie opgebouwd alsof deze niet wordt aangesneden. Dat dit in de architectuur tóch gebeurt, zal resulteren in een grotere dynamiek van het geheel.
BELEVING
Een tekening van 7 x 130 meter is met geen mogelijkheid in één oogopslag te overzien. De reiziger in station Noord kan het werk hierdoor letterlijk stap voor stap ontdekken. Door een grote rijkdom in detaillering, verschillende gezichtspunten, en de bewegingen op het perron, gaat het werk niet snel vervelen. Voor het geïnteresseerde publiek zou een verklarende ‘legenda’ met de betekenis en de herkomst van de verschillende onderdelen op ooghoogte kunnen worden aangebracht op bestaande vertikale dragers.
Diagram of water jet cutter machine. Image courtesy Wikipedia Spain.
UITVOERING
De beoogde tekening kan worden uitgevoerd door de twee, reeds in het bestek opgenomen tegelsoorten in een donkere en lichtere grijstint met elkaar te combineren. Een computergestuurde water-jet machine snijdt dan tegel voor tegel de benodigde componenten uit, die later als puzzel handmatig op de perronvloer worden samengevoegd. Afhankelijk van praktische beperkingen en budget is er een limiet aan de detaillering, maar door de enorme schaal van de tekening lijken de verhoudingen dusdanig dat een rijk en gelaagd werkstuk haalbaar is.