Werkperiode Plaatsmaken
After having used screenprinting intensively for over 20 years, I’m curious about other materials and techniques. Last year, during a working period at Plaatsmaken, Arnhem, I investgated the possibilities of etching. A report (text in Dutch).
Vet en water
De werkplaatsen waar ik kom hebben vaak verschillende druktechnieken in huis. Die hebben allemaal een eigen dynamiek, en trekken vaak ook een specifiek soort gebruikers. Wat mij als ontwerper/kunstenaar aantrekt aan zeefdruk is het industriële karakter. Als de zeef is voorbereid en de tafel goed ingesteld, kan de muziek aan en de productie beginnen. Heel anders dan etsen, waarbij je voor iedere afdruk de plaat opnieuw moet ininkten. Het vraagt een ander soort aandacht en energie dan ik gewend ben. Naast andere factoren zoals formaat, kleur en papier, is het een heel verschil om met vette drukinkt plus oplosmiddelen te werken of met de watergedragen, verfachtige zeefdrukininkt.
Comfortzone
Redenen genoeg waarom ik het nooit zag zitten om er zelf aan te beginnen. Maar bij Plaatsmaken in Arnhem kom ik jonge kunstenaars tegen die de etstechniek op een frisse en eigen manier met succes benaderen. Dat heeft me opnieuw nieuwsgierig gemaakt. Daarnaast voel ik al een tijdje de behoefte om vaker te gaan werken met materialen en technieken die buiten mijn eigen comfortzone liggen. Kijken of ik de totale controle langzaam een beetje kan gaan loslaten. Zo begon ik zomer 2020 met een spoedcursus van ets-expert, Laura Casas Valle.
Mudflap girls
Net als voor een zeefdruk bouw je voor het etsen normaal gesproken een beeld op binnen het rechthoekige kader van de etsplaat en het oplagepapier. Op reis door de VS heb ik vaak gefascineerd gekeken naar de vele stickers op achterruiten en bumpers van auto’s, feitelijk random collages. Of de ‘mudflap girls‘, rvs figuurtjes waarmee truckers de rubberen spatlappen van hun trailers versieren. Zoiets wilde ik ook uitproberen. Kijken of ik een serie op zichzelf staande etsplaten op een groter drukvel met elkaar als compositie kon samenbrengen.
Contouren
Bij De Smidse in Arnhem wilden ze mijn zinken etsplaten van 0,8 mm met hun apparatuur waterstraalsnijden. Een dunne waterstraal onder zeer hoge druk vermengd met ultrafijn zand, daar kun je zelfs dik staal mee snijden. Voor dit project bracht dat het risico met zich mee van ongewenste schade aan het oppervlak die óók mee zouden drukken. De eerste proeven waren echter heel bruikbaar. Vervolgens zocht ik een bedrijf om de partijen voor de grijstonen met een snijplotter uit zelfklevend folie te snijden. Het duurde even tot we het juiste soort folie vonden waarvan details goed op het zink bleven plakken. Én dat bestand wars tegen de bijtende werking van het etsmiddel, kopersulfaat. Maar het lukte.
Aquatint
Eén van de manier om grijstonen in een ets te maken is aquatint. Hierbij strooi je korreltjes harspoeder op de etsplaats, die door verhitting verharden en in het etsbad blijft zitten. Voor verschillende tinten plak je steeds een deel af. Langer etsen = een donkerder toon. Vanwege de kwetsbaarheid van mijn folies wilde ik juist andersom werken: alle partijen afplakken op de nog gladde plaat en per toon folie weghalen, lichtste tonen laatst. Vuur kon ik niet gebruiken, want dan smolt het plastic. Folie plakte niet goed op aquatint. Dan maar oliehoudende tectyleerspray, ook mooi. Maar meermaals sprayen en etsen maakt de textuur van de plaat kapot door ondergraving van de eerder geëtste partijen. Soms leek wat ik wilde te gaan lukken, maar niet op een betrouwbare, constante, manier waarmee de productie van beeldelementen kon worden gestart.
Grijze brij
Als je Laura een plaat ziet ‘afslaan’ (ininkten en lichte delen poetsen voor een contrastrijke en schone afdruk, waaronder de ‘magic touch’ met de muis van de hand) ziet het er zo kinderlijk eenvoudig uit. Zelf doen viel me tegen. Telkens als ik dacht het in vingers te krijgen, werd de afdruk weer een grijze brei zonder enig contrast. Laura gebruikt in haar eigen werk voor de donkerste tonen carborundum, een soort slijppoeder dat op het zink wordt gelijmd. Een vorm van hoogdruk in een diepdruktechniek. Partijen insmeren met lijm en beplakken met het poeder bleek weer niet te combineren met mijn folies.
Lasercutter
Als dát spul inkt kan vasthouden, dan werkt schuurpapier misschien ook, dacht ik. En inderdaad, op karton gelijmd kon ik mijn proefmateriaal, eenvoudige cirkels, in een prachtig fluweelachtig zwart drukken! Ik dacht een kleine uitvinding te hebben gedaan, en sprak af bij biobased makerslab Omlab. M’n schuurpapier op karton liet zich prima snijden met hun lasersnijder, dat ging allemaal prima. Maar terug bij Plaatsmaken bleek al snel dat er een nieuw probleem was ontstaan: de fijnste delen (spitste uiteinden, en dunne lijnen) van mijn beeldmateriaal werden direct kapotgemaakt onder de hoge druk van de wals…
Showtime
Zo waren er nog meer ideeën die in de proeffase zijn blijven steken: met witte inkt op zwart etspapier drukken (werd grijs door chemische reaktie met zink), over zeefdrukinkt heen etsen (ging niet omdat de de porie van het papier afsluit). Met de deadline voor de presentatie in zicht moest ik concluderen dat ik mijn ambitie om een serie grote vellen te maken met collages van losse etsvormen niet zou kunnen waarmaken. Samen met Plaatsmaken besloot ik om het gedane werk als onderzoek te presenteren.
Conclusie
Dit avontuur heeft me aan den lijve doen ondervinden hoe veel tijd je moet besteden om een nieuwe techniek enigzins in de vingers te krijgen. Ik heb het onderschat. Waarschijnlijk heb ik het etsen ook teveel vanuit mijn ervaring met gezeefdrukte affiches benaderd. En niet te vergeten vanuit mijn obsessie voor detail en controle. Maar het is iets totaal anders. Kunstenaars die handmatig tekenen en/of krassen, rechtstreeks op de plaat, hebben betere kansen op goede resultaten. Als op zichzelf staand object vond ik mijn etsplaten weer wél geslaagd. Ik heb met veel plezier gewerkt met zink, zuur en vette handen, en dit krijgt zeker een vervolg.
Presentatie van de werkperiode was onderdeel van de groepsshow Sometimes I Wish We Were An Eagle, Galerie Plaatsmaken, Arnhem, 19 november 2020 – 15 januari 2021. Mede-exposanten: Hester Louter (diaprojecties) en Monique Kwist (papieren reliefs en fotografie). Begeleiding: Inge Pollet (Plaatsmaken).
Werkperiode mogelijk gemaakt door een Bijdrage Talentontwikkeling van de Provincie Gelderland.
