Interview with Hansje van Halem
Lekker kleien met papier en toner
Studiovisit & interview with Hansje van Halem.
Text (in Dutch) Harmen Liemburg for Items 4/2008.
Net als de kostbare witlinnen molensteenkragen die in het begin van de 17e eeuw door welgestelde burgers in Amsterdam werden gedragen, straalt het werk van Hansje van Halem een sobere rijkdom uit. Uit de talloze draden die zij met eindeloos geduld op haar computer spint, worden patronen, letters en kristallen op het witte papier gevormd. De associatie met verfijnd fragiel handwerk wordt in balans gehouden door het monumentale karakter in inkt en papier en haar stoere DIY instelling.
HL
Je lijkt als jonge ontwerper relatief snel je plek gevonden te hebben, en hebt in kort tijd met succes een sterk en eigen oeuvre opgebouwd. Wilde je altijd al doen wat je nu doet?
HvH
Ik ben opgegroeid in een kunstzinnige omgeving. Mijn vader is beeldend kunstenaar en mijn moeder gaf jaren lang les aan de afdeling Mode op de AKI, dus dingen maken en het hebben van een werkplaats was onderdeel van het dagelijks leven. Aanvankelijk had ik geen flauw idee wat grafisch ontwerpen inhield, laat staan dat ik er aan dacht om dat ooit zelf te gaan doen. Wel heb ik altijd een duidelijk zwak voor boeken gehad.
HL
Je bent bijna 5 jaar geleden aan de Rietveld academie afgestudeerd met typografische projecten, maar hebt daarvoor op de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag gezeten, een school waar veel bekende letterontwerpers vanaf komen. Vanwaar de overstap?
HvH
In het eerste jaar waren de letterontwerplessen van Frank Blokland echt hogere wiskunde voor me. Ik kon er niks mee. Kalligrafie vond ik pure ellende. Ik heb er enorm geworsteld met de vele regels, en werd er ook door ontmoedigd. In het tweede jaar hadden we wat meer vrijheid, en begon ik vanuit het niets aan letters te werken, dat ging beter. Eigenlijk had ik al eerder op de Rietveld academie willen studeren, maar ze vonden dat ik er nog niet klaar voor was. Na twee jaar KABK werd ik wél serieus genomen.
HL
Van wie had je les?
HvH
Op de Rietveld krijg je enorm veel vrijheid. Van al mijn ‘rockster’docenten was er geen die specifieke aandacht voor letterontwerpen had. Misschien dat ik juist daarom heel typografisch ben gaan werken. Gerard Unger heeft een belangrijke rol gespeeld: hij bood een introduktie en gaf me de ruimte om zelf ontdekkingen te doen door bijvoorbeeld voor een project elke week een nieuw lettertype te bedenken.
HL
Gerard Unger? Dat is toch bij uitstek een ontwerper die regels van leesbaarheid en toepasbaarheid hoog in het vaandel heeft staan?
HvH
In het begin zag ik bepaald niet uit naar zijn lessen. Ik zei tegen ‘m dat ik buikpijn kreeg van dat letterontwerpen en dat ik er mee wilde stoppen. Gerard heeft me toen laten laten zien dat ik eerst moest experimenteren en dingen uitproberen, en pas later naar toepassingen zoeken. “Wil je alsjeblieft doorgaan?” heeft ie letterlijk gezegd. Daarna ben ik er fanatiek mee verder gegaan.
HL
Zelf heb je een tijdje typografie gedoceerd aan ArtEZ in Arnhem. Heb je inmiddels een eigen filosofie over onderwijs ontwikkeld?
HvH
Ik huldig de stelling: modder eerst maar aan, dan komen de regels vanzelf. Hoewel ik veel plezier met mijn studenten daar heb gehad, ben ik momenteel teveel met mijn eigen projecten bezig. Als studenten echter gericht contact met me zoeken voor een interview of om een portfolio te bespreken, dan neem ik daar zeker de tijd voor. Voor mij is dat óók een vorm van onderwijs, zij het op kleinere schaal.
HL
Veel mensen zullen zich bij het kijken naar je werk afvragen ‘hoe doet ze het?’ Wat is je gereedschap?
HvH
In tegenstelling tot de Rietveld heb ik in Den Haag wel leren werken met grafische software: Quark Xpress, Illustrator en Fontographer, je kent het rijtje. De eerste kennismaking met de muispen heeft me pas écht betoverd, opeens kon ik met m’n eigen hand in de computer! Vergeleken met mijn oude proces van schetsen, scannen en omzetten naar vectoren was dat echt een enorme stap voorwaarts.
HL
Door de repetitie, regelmaat en detaillering in werk dacht ik in eerste instantie dat je vooral een slimme programmeur was. Wat is je verhouding tot de machine?
HvH
In veel ontwerpen die ik om me heen zie is elk detail doorontwikkeld en gepolijst. Daardoor ontstaat een bepaalde afstandelijkheid. Ik probeer het handmatige van het ontwerp juist te benadrukken, waardoor de afstand tot de gebruiker als het ware kleiner wordt en het beeld toegankelijker. Eigenlijk ben ik constant bezig om zelf opgelegde regels en strukturen die nodig zijn om tot vorm te komen te ‘overtreden’. Alles komt voort uit vanuit het werkproces, waarin je voortdurend keuzes maakt, kijkt en reageert op voorgaande stappen. Terugbladerend in mijn mijn werkboek van de zakenpostzegels, kan ik achteraf niet meer exact achterhalen wat de stappen waren. De één is harder en hoekiger, de ander zachter en ronder. Ze horen bij elkaar, maar zijn niet hetzelfde, het is een organisch proces.
HL
Je maakt het ene letterontwerp na het andere. Is het een doel op zich geworden?
HvH
Mijn letterontwerpen zijn niet bedoeld als produkt op zich. Ik breng geen fonts op de markt die iedereen kan kopen. Alleen al het werk om alle potentiële gebruiksopties goed te krijgen, ik moet er niet aan denken… Ik zoek naar ontwerpoplossing voor een specifieke opdracht, maar ik wil niet stelen van mezelf. Daarom probeer ik voor ieder project weer iets nieuws te maken.
HL
Waar ligt de balans tussen autonoom en toegepast werk?
HvH
Ik werk graag voor opdrachtgevers. Het werk heeft een concreet doel en stelt me in staat om wat zakelijker en afstandelijker met de materie om te gaan. Maar daarnaast zit ik ontzettend graag lijntjes te tekenen. Soms kan ik de spanning en energie die opdrachtsituaties met zich mee brengen kwijtraken door nóg meer te werken. De Gaasletter bijvoorbeeld is een bijprodukt van de periode waarin ik met de zakenpostzegels bezig was: iedere dag één letter.
HL
Het lijkt er op dat ouderwetse deugden als vlijt, ambachtelijkheid, en uithoudingsvermogen bij jou in goede handen zijn…
HvH
Ik vind het gewoon heerlijk om het hele produktieproces in eigen beheer te houden. Zelf ontwerpen, printen, snijden, binden. Ik hou van oplages, en ben het liefste de hele dag bezig met mijn favoriete materialen. Lekker kleien met papier en toner!
HL
Waar vind je inspiratie?
HvH
Ik heb eigenlijk altijd alleen maar in oude boekjes gekeken. Tweedehands boekwinkels afstropen, op Koninginnedag of bij het vuilnis zoeken naar grafische juweeltjes is iets dat ik nog steeds graag doe. Eerst zocht ik naar interessante inhoud, later ben ik meer op vorm, materiaal en uitvoering gaan letten.
HL
Wat maakt een boek tot een juweeltje?
HvH
Mij gaat het vooral om het boek als object. Ik zoek niet naar eerste drukken, maar ben vooral geïnteresseerd in grafische technieken die in andere tijden de standaard waren, maar nu onbetaalbaar of technisch onmogelijk zijn geworden. Die interesse is overigens niet nostalgisch. Ik doe nadrukkelijk mijn best om pastiches of stijlcitaten te vermijden.
HL
Heb je nooit de drang gevoeld om zelf met oude technieken als boekdruk te werken?
HvH
Ik heb er op de academie wel aan geroken, maar ik vond zelf
letterzetten erg ingewikkeld en veel te tijdrovend. Als de Mac er niet was geweest, was ik waarschijnlijk ook nooit ontwerper geworden! Als kind was ik dol op stickers, en dat is eigenlijk nooit weggegaan. Doe mij maar een computer met laserprinter.
HL
Waar kijkt Hansje van Halem naar als ze ‘s avonds na een lange dag naar huis fietst?
HvH
Ik neem natuurlijk wel van alles waar buiten op straat, maar ga vaak zo op in mijn bezigheden en eigen interesses dat me ook een hoop ontgaat… Wat dat betreft leef ik echt onder een steen!
CV
Hansje van Halem, Enschede 1978
1998-2000 Koninklijke Academie Beeldende Kunsten, Den Haag
2000-2003 Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam